Erfgoed in de kijker: 17e eeuwse wentelteefjes

De laatste jaren kennen allerlei kookboeken van diverse pluimage een flinke opmars en zijn ze niet meer weg te denken uit de boekhandel, je bibliotheek of je eigen boekenkast. Deze hedendaagse trend wordt echter voorafgegaan door een lange historiek van het genre. Vanaf de 16e eeuw al kwam de populariteit van kookboeken dankzij de introductie en verspreiding van de boekdrukkunst in een stroomversnelling terecht.

Deze evolutie kent een stille getuige in de verzameling oude drukken van de Kortrijkse Openbare Bibliotheek. Oude drukken zijn boeken die voor 1830 werden uitgegeven en omwille van hun respectabele leeftijd, inhoud en zeldzaamheid van een grote cultuurhistorische waarde getuigen. Het Fonds Jacques Goethals-Vercruysse, dat sinds door de stad wordt beheerd, bevat meer dan 12000 dergelijke drukwerken.

Eén ervan is het curieuze boekje "De verstandighe kock oft sorghvuldighe huys-houdster" (GV 8430). Het dateert uit 1687 en is van de hand van Pieter Nyland. Het werk maakt deel uit van de reeks Het vermakelyck landt-leven die een handleiding vormt bij de verschillende facetten van de vrijetijdsbesteding van de 17e eeuwse burger. In het boek vind je een uitgebreide verzameling recepten terug, netjes opgelijst per categorie. De lezer kan een keuze maken uit salades en andere groentenbereidingen, vlees- en visgerechten en een uitgebreide verzameling gebakjes, taarten en pasteien. Ook de verwerking van orgaanvlees en bedenkelijker slachtafval, zoals verckenspoten en ramsballen, komt uitgebreid aan bod.

Antieke kookboeken zijn echter meer dan allen een vermakelijk curiosum. Het zijn uitstekende historische bronnen die ons over verschillende aspecten van het dagelijks leven in het verleden wijzer kunnen maken. Denk bijvoorbeeld aan de studie van het gebruik van nieuwe, 'exotische' ingrediënten en de geopolitieke ontwikkelingen waarmee hun introductie verband hield. Opvallende afwezigen in De verstandighe kock zijn bijvoorbeeld tomaten, aardappelen en chocolade. Deze producten uit de Nieuwe Wereld golden tijdens de 17e eeuw nog als luxeproducten en werden pas eind 18e eeuw op grote schaal gecommercialiseerd. Kookboeken laten ons verder ook toe fenomenen zoals tafeletiquette, slachtpraktijken en kooktechnieken te bestuderen. Zo bevat De verstandighe kock de eerste ons bekende beschrijving van een fornuis. Tenslotte bevat het werk ook aanwijzingen over de dier- en plantensoorten die het meest geliefd waren aan de 17e eeuwse dis. Hieruit blijkt duidelijk dat de 17e eeuwse keuken heel wat opportunistischer was dan vandaag het geval is: zowat alles met vleugels, poten, een vacht of schubben werd op creatieve wijze naar de kookpotten verwezen. Zo moesten ook sier- en zangvogels zoals de pauw, zwaan, spreeuw en pijlstaarteend eraan geloven en stonden ook regelmatig inheemse zoetwatervissen zoals de zeelt, bot en grondel op het menu.

Wat De verstandighe kock tenslotte ook uniek maakt, is de eerste historische vermelding van een recept voor wentelteefjes. In Kortrijk en omstreken staat deze zoete lekkernij beter bekend onder de naam klakaards. Pieter Nyland noemde het Poffen-broodt en gaf zijn lezers het volgende recept:

Om Koeckskens te backen van Eyeren, oft Poffen-broodt.
Neemt Broodt dat een dagh 3 oft 4 oudt is, raspt het heel cleyn, en set' et dan in soete Melck te weycken tot dat het dick en wel uyt-gedyt is, neemt dan wat Roose-water en Suycker, en 6 oft meer Eyeren naer ghy veel Broodt hebt (sommighe nemen oock wat Corenten [krenten] en Caneel daer by) en dan in Boter gebacken, ieder soo groot alst hem belieft.
Wie tijdens de krokusvakantie aan de slag wil met nog meer 17e eeuwse recepten, kan voor raadpleging van deze oude druk (GV 8430) op afspraak terecht in de afdeling erfgoed van de Kortrijkse bib.

0 reacties:

Een reactie posten