7 augustus 1862: de toren brandt!

De Openbare Bibliotheek Kortrijk bewaart in haar historische collecties zo'n 7500 oude foto's. Deze vormen vaak unieke getuigenissen van de rijke geschiedenis van de stad. Zo herbergt dit prentenkabinet een aantal foto's die de verwoestende brand in de toren van de Sint-Maartenskerk van 7 augustus 1862 illusteren. De foto's tonen de torenspits voor, tijdens en na de blikseminslag die een aanzienlijk deel van de kerk in de as legde. Hoog tijd om even stil te staan bij de geschiedenis van dit indrukwekkende bouwwerk dat al eeuwen de skyline van Kortrijk domineert.



De oorsprong van de Kortrijkse Sint-Maartenskerk moet worden gesitueerd in de 7de eeuw van onze jaartelling. Kortrijk resorteerde sinds 500 onder het bisdom Doornik, alhoewel de bewoners van de streek zich op dat moment nog niet hadden bekeerd tot de nieuwe religie, het christendom. Vanuit Doornik werd dan ook een grootse campagne opgezet om de Kortrijkse heidenen te kerstenen. Missionarissen als Sint-Amandus en Sint-Elooi zakten af naar Kortrijk om de plaatselijke bevolking voor de leer van Christus te winnen. Deze inspanning wierp algauw vruchten af, want in 650 stichtte Sint-Elooi naar verluid een bedehuis op de plaats waar nu nog steeds de Sint-Maartenskerk staat.

Het zou enkele eeuwen duren vooraleer de kerk opnieuw in de historische bronnen opdook. Dit gebeurde in 1027 naar aanleiding van een conflict tussen Hardewijn van Croy, de bisschop van Doornik en Robrecht II de Vrome, de koning van Frankrijk. Boudewijn IV, graaf van Vlaanderen, werd aangesproken als bemiddelaar en slaagde erin beide partijen te verzoenen. Als beloning ontving hij het recht op alle inkomsten van de Kortrijkse Sint-Maartensparochie. Deze overdracht betekende de start van een periode waarin het patronaat over de inkomsten van de Sint-Maartenskerk een voortdurende speelbal van wereldlijke en kerkelijke heersers zou worden. Sint-Maarten stond immers geboekstaafd als een rijke parochie die zelfs twee priesters kon onderhouden. In juni 1203 kwam het patronaat uiteindelijk in handen van het in 1199 gestichte O.-L.-V.-kapittel. Deze nieuwe machtsverhouding leverde echter een eeuwenlange ruzie en getouwtrek tussen beide instellingen op.

Het archeologisch onderzoek van Kortrijkzaan Philippe Despriet bracht meer duidelijkheid rond de opeenvolgende bouwfasen van het huidige kerkgebouw. Het vermeende 7de eeuwse bedehuis groeide tijdens de middeleeuwen uit tot een in de romaanse stijl opgetrokken Sint-Martinuskerk. Dit gebouw werd met zekerheid voor 1300 voltooid. Op 18 december 1382 werd Kortrijk geteisterd door een verschrikkelijke brand. Naar aanleiding van het conflict tussen de stad Gent enerzijds en de graaf van Vlaanderen en zijn leenheer de koning van Frankrijk anderzijds verklaarde Kortrijk zichzelf tot trouwe bondgenoot van het opstandige Gent. Gent negeerde koppig het bevel van de graaf en de koning om de wolhandel met vijand Engeland in het kader van de Honderdjarige Oorlog (1337-1453) stop te zetten. Dit resulteerde in verschillende gewapende conflicten, waarbij ook de bondgenoten van Gent moesten afrekenen met de toorn van de Vlaamse graaf. Voor de verpletterende nederlaag na de Slag bij Westrozebeke (1382) betaalde ook Kortrijk een zware tol. De stad werd leeggeplunderd en kort en klein geslagen door Bretoense huurlingen in dienst van de Franse koning. Wat restte werd op diens bevel in brand gestoken. Ook de grotendeels in hout opgetrokken romaanse kerk ging in vlammen op. De vernietigende brand van 1382 betekende dan ook het startsein voor de bouw van een nieuwe hallekerk, opgetrokken in Brabantse gotiek. Dit bouwwerk dateert uit de periode 1390-1466 en vormt nog steeds de kern van de huidige Sint-Maartenskerk. Tijdens de 15de eeuw werden verschillende kleine uitbreidingen, waaronder zijkapellen en een voorportaal, toegevoegd. In 1439 werd de stenen toren afgewerkt. Tenslotte werd in 1522 ook het Sint-Annakoor voltooid en kreeg in 1602 de torenbekroning vorm. De komende 250 jaar bleef het kerkgebouw op bouwkundig vlak zowat onaangeroerd.

Dankzij haar statuut van parochiekerk ontsnapte de Sint-Maartenskerk aan de kerkvervolging tijdens de zogenaamde Beloken Tijd (1796-1801). Hierbij vorderde het Franse regime een groot aantal religieuze onroerende goederen, zoals klooster en abdijen, op als nationaal goed. Hierna werden de gebouwen in de meeste gevallen openbaar verkocht en zelfs afgebroken. De Sint-Maartenskerk kwam deze periode echter niet geheel zonder kleerscheuren door. Zo werden alle parochieregisters in beslag genomen en volgde een tijdelijke sluiting van de kerk van september 1797 tot mei 1802.

Op 7 augustus 1862 sloeg het noodlot opnieuw toe: een blikseminslag en de hierop volgende brand legden opnieuw een deel van de Sint-Maartenskerk in de as. De houten torenspits uit 1602 brandde volledig uit. Ook de binnenkant van de kerk leed ernstige schade, wat resulteerde in een noodgedwongen gedeeltelijke afbraak. Kortrijk bleef echter niet bij de pakken neerzitten en vatte zo snel mogelijk de wederopbouw aan. De kerk stond gedurende meer dan een decennium in de stijgers. De in de oorspronkelijke stijl heropgerichte torenspits werd voltooid in 1876 en in 1885 werd ook het nieuwe buitenportaal afgewerkt.

Wie de machtige toren van de Sint-Maartenskerk zelf wil beklimmen, krijgt hier deze zomer nog enkele keren de kans toe. In het kader van de concertenreeks Torenmuziek kan je op vrijdag 26 augustus om 19 uur onder leiding van de Kortrijkse stadsbeiaardier Koen Cosaert een bezoek brengen aan de toren. Ook de geleide stadswandeling 'Erop of eronder' plant een bezoek aan de toren. Deze gaat door op 27 augustus om 14u30. Meer informatie over beide evenementen vindt je op de webstek van de Dienst Toerisme. Ook mensen met hoogtevrees hoeven geen seconde van het mooie uitzicht bovenop de toren te missen. Een webcam stuurt live beelden van de Grote Markt door.

Zowel de historische beelden van de brand als enkele foto's van de toren in haar hedendaagse staat zijn digitaal beschikbaar op de Flickrpagina van de Kortrijkse bib.

(Bronnen: Despriet (Ph.). De Kortrijkse Sint-Maartenskerk, Maddens (N.), ed. De geschiedenis van Kortrijk.)